Ανεμογεννήτριες στην Άνδρο

Η Άνδρος διαθέτει ένα φυσικό περιβάλλον υψηλής αξίας και σπάνιας ομορφιάς. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν η μισή έκταση του νησιού είναι χαρακτηρισμένη Natura, δηλαδή περιοχή με αναγνωρισμένη σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αξία για τη φύση της, καθώς εκεί φιλοξενούνται σπάνια και ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε Ευρωπαϊκό πρόγραμμα Life στο νησί, το οποίο πιστοποίησε την αξία της Ανδριώτικης φύσης και όρισε συγκεκριμένες δράσεις για την προστασία της. Δυστυχώς, έχει καθυστερήσει η αξιοποίηση των συμπερασμάτων του προγράμματος αυτού, με αποτέλεσμα να απειλείται πλέον άμεσα το σπάνιο αυτό φυσικό περιβάλλον, μεταξύ άλλων και από την επικείμενη εγκατάσταση των ανεμογεννητριών.
Ιδιαίτερο γνώρισμα του φυσικού περιβάλλοντος της Άνδρου είναι η αφθονία των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της, στοιχείο σπάνιο για νησί των Κυκλάδων. Το υδρολογικό δίκτυο της Άνδρου, το πλουσιότερο όλων των Κυκλάδων, αποτελείται από ποταμούς και ρέματα που καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους ρέουν μέσα από εύφορες κοιλάδες και τροφοδοτούν υδροβιότοπους σπάνιας βιοποικιλότητας. Επιπλέον, σε αυτό περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός πηγών, οι οποίες υδροδοτούν οικισμούς και καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε όλο το νησί. Σε αυτόν τον υδάτινο πλούτο της οφείλει η Άνδρος τη μοναδική της βλάστηση και την ευφορία των καλλιεργήσιμων εδαφών της. Όπως θα φανεί παρακάτω, οι εκτεταμένες παρεμβάσεις που απαιτούνται για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών αναμένεται να προκαλέσουν σημαντικές μεταβολές στην πορεία των επιφανειακών υδάτων, με αποτέλεσμα την ερημοποίηση των περιοχών όπου θα διακοπεί η φυσική ροή του νερού, με όλες τις παράπλευρες συνέπειες. Επιπλέον, η απόθεση τεράστιων όγκων υλικού εκσκαφής στα πλαίσια της εγκατάστασης των ανεμογεννητριών αναμένεται να προκαλέσει πλημμυρικά φαινόμενα τόσο στις γύρω περιοχές των έργων όσο και στις εκβολές των ποταμών.
Πέρα από την πυκνή της βλάστηση και τα πλούσια νερά της, κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της Άνδρου είναι ο έντονος ορεινός της χαρακτήρας, το έντονο και ιδιόμορφο φυσικό ανάγλυφο και πιο συγκεκριμένα ο συνδυασμός ορεινών, ημιορεινών και πεδινών περιοχών από τη μία και των παρθένων παραλιών της από την άλλη. Αυτά τα δύο, σε συνάρτηση βέβαια με τη βλάστηση, συνθέτουν την εικόνα του νησιού, μία φυσική εικόνα, η οποία είναι ενιαία σε όλο το μήκος και το πλάτος της Άνδρου και η οποία κινδυνεύει να διασαλευτεί για πάντα από την εγκατάσταση των αφύσικα μεγάλων ανεμογεννητριών κυρίως επάνω στην κορυφογραμμή του νησιού. Αλλάζοντας την εικόνα του νησιού, αλλάζει και ο χαρακτήρας του και μοιραία αλλάζει και ο τρόπος που το βλέπουν τόσο οι κάτοικοί του όσο και οι επισκέπτες του. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μία άνευ προηγουμένου υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου της Άνδρου με σημαντικές προεκτάσεις στη ζωή των κατοίκων της.

Όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, η Άνδρος αποτελεί κατά κύριο λόγο ορεινό νησί. Το μεγαλύτερο μέρος των παραδοσιακών οικισμών της είναι χτισμένο σε ορεινές και ημιορεινές τοποθεσίες. Η αρχιτεκτονική αυτών των οικισμών ποικίλει, ανάλογα με την περιοχή, περιλαμβάνοντας νεοκλασσικά, αρχοντικά, πύργους και  πυργόσπιτα  σε αστικές  περιοχές, αγροτόσπιτα σε αγροτικές και ορεινές περιοχές έως αμιγώς αγροτικά κτίσματα (κονάκια, κελλιά) στην ύπαιθρο. ‘Όλα όμως είναι κτισμένα με μέτρο. Πρόκειται δηλαδή  για χαμηλά, πέτρινα κτίσματα, σε κοντινή ή μακρινή  απόσταση το ένα από το άλλο, χωρίς σχεδόν καθόλου περιττό εξωτερικό διάκοσμο. Μοναδική ίσως εξαίρεση αποτελούν οι διάσπαρτοι περιστεριώνες. Την εικόνα αυτή των οικισμών συμπληρώνουν οι  θαυμάσιες πετρόχτιστες ξηρολιθιές  με σύνδεση    οριζόντιων και κάθετων μεγάλων πετρών (τα γνωστά «στήματα») που διατρέχουν το νησί από άκρη σε άκρη έως και στα πιο ψηλά του μέρη, χτισμένα με πολύ μόχθο από την εποχή  της λατινοκρατίας  τουλάχιστον.   Επίσης, οι πέτρινες εσωτερικές αναβαθμίδες ή εμασιές, τα αλώνια, οι νερόμυλοι, οι ταβλόμυλοι, τα  εκατοντάδες  παρεκκλήσια, τα γεφύρια,  οι βυζαντινές  εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα λιοτρίβια, τα αγγειοπλαστεία (σκαλαριά).  Κύρια χαρακτηριστικά  όλων αυτών των κτισμάτων  είναι  η ποικιλία, η λαϊκή μαστοριά,  το μέτρο, η λιτότητα, η ιστορία. ‘Όμως η τοποθέτηση τεράστιων εξαμβλωμάτων από ατσάλι και πλαστικό ακριβώς επάνω από  τέτοια τοπία μόνο ως ύβρις και καταστροφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Αυτή θα είναι δυστυχώς η μοίρα πολλών οικισμών στο νησί (ενδεικτικά αναφέρονται οι οικισμοί Μακροτάνταλο, Καλλιβάρι , Βαρίδι, Αμμόλοχος, Άρνη, Βουρκωτή, Αηδόνια Κορθίου και Πίσω Μεριά). Αλλά και οι εργασίες εγκατάστασης των ανεμογεννητριών είναι πολύ πιθανό να προξενήσουν ζημιές σε αιμασιές, ξηρολιθιές, δημόσιους πεζόδρομους ή ακόμα και σε αγροτικά κτίσματα  των περιοχών αυτών.
Ανάμεσα στους οικισμούς εκτείνεται ένα δίκτυο δημόσιων επαρχιακών, δημοτικών και αγροτικών δρόμων («στράτες»,  μονοπάτια , στενές  κλπ)  που αναπτύσσονται και διατρέχουν το νησί και τις ιδιοκτησίες  από άκρο σε άκρο  σε ένα δίκτυο εκατοντάδων χιλιομέτρων. Το δίκτυο αυτό συνέδεε από αρχαιοτάτων χρόνων και επί αιώνες  όλους του οικισμούς της Άνδρου μεταξύ τους καθώς και τις χιλιάδες ιδιοκτησίες και κτήματα . Σε πολλά σημεία του συναντά κανείς  όλες  τις παραπάνω  πολύτιμες κατασκευές παλαιότερων εποχών που προαναφέρθηκαν . Σήμερα, το δίκτυο αυτό έχει λάβει ευρωπαϊκή πιστοποίηση, αποτελώντας στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς του νησιού και πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών από όλο τον κόσμο που όλο και πληθαίνουν. Η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών αναμένεται να προξενήσει σημαντική βλάβη στα μονοπάτια της Άνδρου τόσο ως προς το υλικό τους σκέλος όσο και ως προς την οπτική και αισθητική των διαδρομών.
Η ύπαιθρος της Άνδρου όπως προαναφέρθηκε, φιλοξενεί ένα πλήθος κατασκευών αγροτικής χρήσης. Σε αυτά συγκαταλέγονται οι αγροικίες, τα λεγόμενα «κονάκια», τα κελλιά,  οι ανεμόμυλοι,  οι νερόμυλοι, οι  ταβλόμυλοι, τα  αλώνια, οι εμασιές , οι δημόσιοι δρόμοι,  οι πηγές , οι κρήνες, οι  δεξαμενές των νερών (χαβούζες) κλπ. Όλες αυτές οι παραδοσιακές κατασκευές είναι απόλυτα εναρμονισμένες με το φυσικό τοπίο του νησιού, τόσο από άποψη του υλικού κατασκευής τους όσο και της κλίμακάς τους. Οι ανεμογεννήτριες στην Άνδρο αποτελούν ξένο σώμα σε αυτό το περιβάλλον, διαταράσσοντας την κλίμακά του και την αέναη ηρεμία που αποπνέει το τοπίο.
Κεντρικό σημείο αναφοράς του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος του νησιού αποτελεί σαφώς ο σύγχρονος κάτοικος, μόνιμος ή περιστασιακός, καθώς και ο επισκέπτης της Άνδρου. Αυτός που είτε ως απλό μέλος της τοπικής κοινωνίας, ως ιδιοκτήτης γης, ως καλλιεργητής, κτηνοτρόφος ή μελισσοκόμος, ως επιχειρηματίας ή απλός υπάλληλος του τουρισμού, ως περιστασιακός κάτοικος ή επισκέπτης του νησιού ή με οποιαδήποτε άλλη ιδιότητα θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της βιομηχανοποίησης του νησιού, για τις οποίες κανείς δεν θα τον έχει προετοιμάσει ή θα τον αποζημιώσει. Τέτοιες επιπτώσεις μπορεί να είναι η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής κυρίως των κατοίκων των περιοχών με άμεση οπτική ή ακουστική επαφή με τις ανεμογεννήτριες στην Άνδρο, η μείωση των αξιών γης ή ακόμα και η απαλλοτρίωση εκτάσεων επίσης στις γειτονικές περιοχές στους αιολικούς σταθμούς αλλά και ευρύτερα, η μείωση ή η πλήρης απώλεια πρόσβασης σε ποτιστικό νερό, η μερική ή ολική καταστροφή εκτάσεων βόσκησης ή μελισσοκομικών περιοχών, η μείωση της τουριστικής κίνησης και γενικά η αλλαγή της σχέσης του ανθρώπου με το νησί εξαιτίας της αλλοίωσης του  φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου του νησιού. Από τις μέχρι τώρα εκτιμήσεις έχει υπολογισθεί ότι οι αξία της γης στην Άνδρο θα υποστεί μία γενική μείωση τουλάχιστον κατά 27% ως συνέπεια της εγκατάστασης των  ανεμογεννητριών στο νησί.

Οι παραπάνω αναμενόμενες επιπτώσεις οφείλονται κυρίως στην κλίμακα των παρεμβάσεων που απαιτούνται για την κατασκευή των αιολικών σταθμών που βρίσκονται σε φάση αδειοδότησης. Η πλειονότητα των ανεμογεννητριών που έχουν προβλεφθεί να εγκατασταθούν στην Άνδρο είναι Γερμανικής παραγωγής, με ύψος πυλώνα 60 μέτρων, μήκος πτερυγίου 40 μέτρων και συνολικό ύψος από τη βάση έως το ανώτερο σημείο σχεδόν 100 μέτρων.

Η βάση της κάθε ανεμογεννήτριας αποτελείται από κυκλικό θεμέλιο από μπετό όγκου 300 κυβικών μέτρων. Για την εγκατάσταση της κάθε ανεμογεννήτριας απαιτείται η δημιουργία ισόπεδης πλατείας επιφάνειας 2 έως 2,5 στρεμμάτων.

Για όλες τις αδειοδοτημένες ανεμογεννήτριες στην Άνδρο απαιτείται συνολικά η εκχέρσωση πολλών εκατοντάδων στρεμμάτων γης και η χρήση χιλιάδων κυβικών μέτρων μπετό. Επιπλέον, απαιτείται η διάνοιξη αρκετών δεκάδων χιλιομέτρων δρόμων ή η διαπλάτυνση του υφιστάμενου οδικού δικτύου  με την καταστροφή ή βλάβη των πέτρινων μανδρότοιχων για τη μεταφορά του εξοπλισμού στα σημεία εγκατάστασης και για τη διέλευση των απαραίτητων βαρέων οχημάτων για τις εργασίες εγκατάστασης (μπουλντόζες, πλατφόρμες, γερανοί κλπ.).

Τέλος, τα παραπάνω έργα θα έχουν ως συνέπεια τη δημιουργία πολλών χιλιάδων τόνων μπάζων, τα οποία θα πεταχτούν δεξιά και αριστερά, με κίνδυνο να παρασυρθούν από τα νερά της βροχής και να καταλήξουν είτε σε παραπλήσιες ιδιοκτησίες, προκαλώντας υλικές ζημιές, είτε μέσα σε ρεματιές, εμποδίζοντας τη φυσική ροή των όμβριων υδάτων με τις συνέπειες που αναφέρθηκαν ήδη παραπάνω.

Και σε όλα αυτά πρέπει κανείς να συνυπολογίσει και τις τεχνικές, οικονομικές και γενικότερες δυσκολίες, οι οποίες προφανώς θα καταστήσουν αδύνατη την απομάκρυνση των ανεμογεννητριών είτε σε περίπτωση φυσικής φθοράς τους είτε όταν πια θα έχουν παροπλιστεί σε διάστημα 20 ετών.

 

Τα προσδοκώμενα οφέλη από την εγκατάσταση των υπό αδειοδότηση αιολικών σταθμών είναι αφενός η παραγωγή  της λεγόμενης «πράσινης» ενέργειας, η οποία όπως λέγεται θα αντικαταστήσει τη «βρώμικη» ενέργεια που παράγεται σήμερα από λιγνίτη, και αφετέρου τα ανταποδοτικά τέλη που πρόκειται να εισπράξει ο Δήμος της Άνδρου από τα κέρδη των ιδιωτικών εταιρειών εκμετάλλευσης των αιολικών σταθμών.

Ως προς το πρώτο, ας έχουμε υπόψη ότι από τα 300 μεγαβάτ που θα μπορούν να παράξουν όλοι οι αιολικοί σταθμοί μαζί ταυτόχρονα, η μέση ετήσια παραγωγή αναμένεται να μην ξεπερνάει το 25% αυτής της ισχύος, λόγω του ότι οι συγκεκριμένες ανεμογεννήτριες λειτουργούν με ένταση ανέμου από 4 έως 7 μποφόρ. Με άλλα λόγια, από τα 300 μεγαβάτ καθαρής ενέργειας που υπόσχονται οι εταιρείες θα παραχθούν τελικά 75, όποτε οι συνθήκες το επιτρέπουν. Τον υπόλοιπο καιρό η τροφοδότηση του νησιού μας μέσω του  εθνικού δικτύου νησιού θα εξακολουθεί να βασίζεται σε στερεά ή υγρά καύσιμα, δηλαδή σε άνθρακα ή φυσικό αέριο. Αλλά και αυτά τα 75 μεγαβάτ είναι πολλαπλάσια των ενεργειακών αναγκών του νησιού.

Με άλλα λόγια, οι ανεμογεννήτριες στην Άνδρο, όταν λειτουργούν θα παράγουν ρεύμα που θα καταναλώνεται κυρίως εκτός του νησιού, εισπράττοντας για αυτό ένα ποσοστό έως 3% από τα κέρδη των ιδιωτικών εταιρειών εκμετάλλευσης των ανεμογεννητριών, κάτι που θεωρείται μηδαμινό με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα αντίστοιχων επενδύσεων, συνυπολογίζοντας και τη συνολική οικονομική ζημιά που θα υποστεί το νησί βραχυπρόθεσμα και σε βάθος χρόνου εξαιτίας αυτής της δραστηριότητας.

Το κατά πόσο οι ανεμογεννήτριες στην Άνδρο  αυτής της κλίμακας αποτελούν μία αξιόπιστη λύση του ενεργειακού προβλήματος της σύγχρονης κοινωνίας εν μέσω ραγδαίας κλιματική αλλαγής, λαμβάνοντας υπόψη αφενός τον τυχαίο χαρακτήρα του ανέμου ως πηγής ενέργειας και αφετέρου την αδυναμία αποθήκευσης της παραγόμενης ενέργειας ώστε αυτή να είναι διαθέσιμη όταν πραγματικά τη χρειαζόμαστε, είναι μία συζήτηση που ακόμα δεν έχει καταλήξει σε ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με το αν το όφελος από τη χρήση ανεμογεννητριών είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το κόστος.

Ωστόσο, εδώ δεν εξετάζουμε αυτό το ερώτημα. Αντίθετα, προσπαθούμε να αναδείξουμε τις επιπτώσεις της χρήσης της συγκεκριμένης τεχνολογίας με τον τρόπο που αυτή προωθείται στο νησί της Άνδρου. Με άλλα λόγια, αν εγκαθιστώντας τις ανεμογεννήτριες στην Άνδρο που βρίσκονται σε φάση αδειοδότησης θα προκληθεί μεγαλύτερη ζημιά στο φυσικό περιβάλλον, στην οικονομία και γενικά στον καθημερινό τρόπο ζωής των κατοίκων από το αναμενόμενο όφελος.

Από τα παραπάνω αλλά και από την εμπειρία άλλων περιοχών όπου έχουν γίνει ανάλογα έργα, όπως στη γειτονική μας Νότια Εύβοια, η απάντηση είναι σαφής: το όποιο ενεργειακό όφελος θα προκύψει αναπόφευκτα μέσα από τη θυσία της Άνδρου όπως τη γνωρίζουμε, την αγαπάμε και τη θεωρούμε ως τον τόπο όπου μπορούμε να ζήσουμε και να αναπτυχθούμε ως άτομα και ως κοινωνία σε αρμονία με τη φύση.

Καταλήγουμε λοιπόν ότι δεν αξίζει να θυσιάσουμε την Άνδρο για έναν τέτοιο σκοπό, όταν μάλιστα μπορούν να βρεθούν λύσεις χωρίς τις παραπάνω τεράστιες επιπτώσεις.