ΕΦΣΥΝ: Η Τοπικοποίηση και η έννοια της ανθεκτικότητας

Όταν μιλάμε για ανθεκτικότητα σε ένα σύστημα, αναφερόμαστε στην ικανότητά του να απορροφά διαταραχές και να αναδιοργανώνεται εκ νέου όταν δέχεται πίεση για αλλαγή, διατηρώντας όμως ουσιαστικά την λειτουργία, τη δομή, την ταυτότητα και τη διαδικασία ανάδρασής του.

Η έννοια είναι πολύ χρήσιμη να την συμπεριλάβουμε στον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά και στην επιλογή των πολιτικών και κοινωνικών πρακτικών με τις οποίες μπορούμε να προωθήσουμε τη βιωσιμότητα. Και στα πλαίσια των νοικοκυριών και στα πλαίσια των αστικών ή των αγροτικών κοινοτήτων, αλλά και στα πλαίσια των κρατών.

Προέρχεται σαν έννοια από την οικολογία. Προσπαθεί να αποσαφηνίσει τους λόγους γιατί κάποια οικοσυστήματα- και κοινωνικά τέτοια- διαλύονται όταν υπόκεινται σε ξαφνικές πιέσεις και βάρη και κάποια άλλα όχι. Δίνει απαντήσεις για το πώς μπορούν τα συστήματα αυτά να είναι ανθεκτικά, να προσαρμόζονται στις αλλαγές των συνθηκών και να συνεχίζουν να ευημερούν.

Η «βιώσιμη ανάπτυξη» -μια έννοια αντιφατική καθεαυτήν στις σημερινές συνθήκες κατάρρευσης των οικοσυστημάτων και της κλιματικής αλλαγής-έχει κάποια ουσία μόνο αν συνδεθεί με την έννοια της ανθεκτικότητας. Αν δηλαδή έχουμε ανάπτυξη προς τη κατεύθυνση της ανθεκτικότητας στις συνθήκες κατάρρευσης.

Παράδειγμα: ένα σουπερμάρκετ μπορεί να βελτιώσει την βιωσιμότητά του και να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου που του αναλογεί, αν π.χ. μειώνει τις συσκευασίες, βάλει στη σκεπή του φωτοβολταϊκά, χρησιμοποιεί χαμηλής κατανάλωσης ηλεκτρικές συσκευές και ψυγεία ή ακόμα και βάζοντας στα ράφια του βιολογικά προϊόντα διατροφής. Αν όμως δεν μπει στη προβληματική του η ανθεκτικότητα, θα φανεί στη συνέχεια ότι το σουπερμάρκετ μειώνει σημαντικά την διατροφική ασφάλεια των ανθρώπων της περιοχής του, καθώς και αυξάνει την εξάρτησή του από το πετρέλαιο, όταν από τη μια εξαφανίζει από τον αντίστοιχο τόπο και την τοπική αγορά τα μικρομάγαζα με τα τοπικά προϊόντα και από την άλλη το ίδιο κρατά στα ράφια του μόνο δυο μέρες ευαίσθητα προϊόντα που τις περισσότερες φορές προέρχονται και μεταφέρονται από πολύ μακριά.

Άλλο παράδειγμα: ενώ υποτίθεται ότι από τη σκοπιά της βιωσιμότητας είναι άκρως επιθυμητό να εγκαθίστανται συστήματα ανεμογεννητριών, επειδή τα τοποθετούν κυρίως ιδιωτικές εταιρείες -που αποβλέπουν μόνο στο κέρδος τους –με τη μορφή φαραωνικών αιολικών πάρκων σε περιοχές ζωτικής σημασίας για τις τοπικές κοινότητες, αυτές δεν αποκτούν κανένα πλεονέκτημα από αυτά, αντίθετα μειώνεται μακροπρόθεσμα η ανθεκτικότητά τους. Μόνο αν οι εγκαταστάσεις αυτές -με τη μορφή μικρών αιολικών συστημάτων-ήταν στα χέρια των τοπικών κοινοτήτων θα λειτουργούσαν προς την κατεύθυνση αύξησης των πλεονεκτημάτων και της ανθεκτικότητάς τους στη διατήρηση της ποιότητας ζωής των τοπικών πληθυσμών.

Η ανθεκτικότητα μιας τοπικής κοινότητας εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

• Ποικιλία-ένα πλατύτερο από σήμερα πεδίο τρόπων ζωής, τρόπων χρήσης γης και ενεργειακών συστημάτων για ενεργειακό εφοδιασμό.
• Αθρωτότητα-ένας αυξημένος προσανατολισμός προς τις τοπικές ανάγκες, τις τοπικές δυνατότητες και την αυτοδυναμία(όχι κατ` ανάγκην αυτάρκεια) με «απορροφητές κραδασμών» για την τοπική οικονομία, για παράδειγμα, με τοπική παραγωγή τροφίμων και με αποκεντρωμένο ενεργειακό εφοδιασμό.
• Κοντινοί κύκλοι ανατροφοδότησης-τα αποτελέσματα των πρακτικών ενός κοινωνικού κινήματος τοπικοποίησης να γίνονται αισθητοί στην τοπική κοινωνία και να μην αγνοούνται.

Ενώ η βιομηχανοποιημένη παραγωγή διατροφικών ειδών είχε σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση των απασχολούμενων στη γεωργία και ζωοεκτροφή, τη αύξηση της εξάρτησής της από τα ορυκτά καύσιμα, τη μείωση της βιοποικιλότητας και της διαφοροποίησης των επαγγελμάτων, καθώς και τη μείωση της ποικιλίας των χρήσεων της γης. Ενώ η απομακρυσμένη παραγωγή προϊόντων διατροφής δεν μπορεί να είναι υπό τον έλεγχο μιας τοπικής κοινότητας και δεν οδηγεί στη διατροφική της ασφάλεια λόγω των εμπορικών τιμών που πολλές φορές καθορίζονται από διεθνή χρηματιστήρια, ο τοπικός διατροφικός εφοδιασμός είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθεκτικότητας και βιωσιμότητας για την κοινότητα. Η ικανοποίηση των διατροφικών αναγκών  του τοπικού πληθυσμού με όσο γίνεται ποιο τοπικά αντίστοιχα  προϊόντα εποχής εξασφαλίζει και την συμμετοχή των ανθρώπων στην γεωργική παραγωγή και την ανθεκτικότητα της κοινότητας στο να κρατά υγιή τον πληθυσμό στον τόπο του και να μην μεταναστεύει.

Πως εξασφαλίζεται η ανθεκτικότητα μιας Κοινότητας, ενός συνεταιριστικού ή συλλογικού Εγχειρήματος

Για την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας μιας κοινότητας, ενός συνεταιρισμού ή μιας συλλογικότητας, είναι απαραίτητη η διάθεση χρόνου και πόρων, καθώς και η κατάστρωση ενός δημιουργικού σχεδίου που να κοιτάει μπροστά.

Αυτό το σχέδιο ξεκινά καταρχήν με την ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας του καθενός και καθεμιάς ξεχωριστά από τα μέλη τους. Απαιτεί μια εσωτερική αλλαγή του κάθε μέλους, από την οποία θα ξεπηδήσουν νέες δεξιότητες και δυνατότητες, ευρωστία και προσαρμοστικότητα στις εξωτερικές αλλαγές που πρόκειται να γίνουν.

Το Κίνημα της «μετάβασης» προς επανατοπικοποιημένες βιώσιμες κοινωνίες της ισοκατανομής πόρων κι εξουσιών, μπορεί να επεκταθεί και να υλοποιήσει βήμα βήμα αυτή τη μετάβαση, μόνο αν παράλληλα επιτυγχάνει την «εσωτερική» αλλαγή και τη μετάβαση σε νέους τρόπους σκέψης, συμπεριφοράς και ζωής των ανθρώπων που κινούνται προς αυτήν. Μια εσωτερική αλλαγή του ανθρωπότυπου της μετάβασης, από την οποία μπορούν να προέλθουν νέες δυνατότητες και για τις υπάρχουσες ήδη κοινότητες κι εγχειρήματα και για τη δημιουργία νέων συλλογικών και κοινωνικών δικτύων που θα προωθήσουν παραπέρα τη μετάβαση σε έναν νέο άξιο να βιωθεί κόσμο, αποφεύγοντας την κατάρρευση του κλίματος και των παγκόσμιων και τοπικών πόρων.

Για να επιτευχθεί αυτή η μετάβαση πριν φθάσουμε στα σημεία «μη επιστροφής» και του κλίματος και των πόρων, θα χρειασθεί θάρρος, έμπνευση, ανθεκτικότητα στόχων-δράσης και επιμονή για σύμπλευση από τον καθένα και κάθε μια σήμερα, σε τέτοιο βαθμό και τέτοιας μακράς πνοής όραμα, που οι μελλοντικές γενιές θα γράψουν ιστορίες και τραγούδια για να τα υμνήσουν και να τα κρατήσουν στη μνήμη τους σαν βοήθεια για τους δικούς τους αγώνες. Η έννοια της ανθεκτικότητας θα χρειασθεί να κυριαρχήσει στο μυαλό όλων μας στη διάρκεια της πορείας μετάβασης, ώστε αυτή να έχει ευτυχή έκβαση.

Η ανθεκτικότητα του καθένα μας θα ενδυναμωθεί αν για παράδειγμα:

• Φυτεύουμε παντού όπου μπορούμε είδη διατροφής
• Αναρωτιόμαστε συνέχεια: πόσο κάτι που κάνουμε «θα μπορούσε να λειτουργήσει και όταν το πετρέλαιο φθάσει τα 200 δολλάρια το βαρέλι;»
• Στηρίζουμε στη συλλογική ιδιοκτησία και διαχείριση τις νέες εξελίξεις στους τομείς της ενέργειας, των κατασκευών ή του αγροδιατροφικού τομέα.
• Επισημαίνουμε σημαντικές τοπικές ανάγκες και συλλογιζόμαστε και συμβουλευόμαστε από ΚΟΙΝΟΥ για το πώς μπορούν να ικανοποιηθούν με προτεραιότητα στους τοπικούς πόρους.
• Εμπλέκουμε όσο γίνεται περισσότερους σε συλλογικές πρακτικές, πολιτικές και δράσεις
• Διηγούμαστε παντού και πάντα αποτελεσματικές και επιτυχημένες ιστορίες αλλαγών που βιώνονται από άλλους, κοντά μας ή αλλού. Όταν πρόκειται για αλλαγές στην κουλτούρα και τη μετάβαση στον «πολιτισμό μετά την ανάπτυξη»!