ΕΦΣΥΝ: Μια γεω-ουτοπία για την Απάνω Μεριά της Σύρου

Κάτι καινοτόμο συμβαίνει στο νησί της Σύρου, στο νησί με τεράστια ιστορική και πολιτιστική σημασία για την Ελλάδα, γνωστό κυρίως για την κοσμοπολίτικη εικόνα και το μακρινό βιομηχανικό και εμπορικό παρελθόν της όπου εκκολάπτεται από τους ντόπιους η ιδέα για τη δημιουργία ενός γεωπάρκου στη λιγότερο γνωστή Απάνω Μεριά.

Ενός γεωπάρκου που μπορεί να αποτελέσει και έναν οικολογικό πόλο έλξης για πολλούς τουρίστες, με τη φιλοδοξία να μπει στη λίστα των γεωπάρκων που τελούν υπό την προστασία της UNESCO και της σχετικής νομοθεσίας που έχει εισαχθεί και στην Ελλάδα εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Στο πλαίσιο αυτής της ιδέας συνεισφέρουν άνθρωποι που έχουν αγαπήσει τη Σύρο. Η Δώρα Τσίπρα μοιράστηκε μαζί μας την εμπειρία της από το νησί και μας εξηγεί τι είναι ένα γεωπάρκο και πώς μπορούν να εφαρμοστούν σε αυτό οι κανόνες της νέας μουσειολογίας.

● Πώς νιώθεις που θα μιλήσουμε για την έρευνά σου;

Νιώθω καλά. Η αλήθεια είναι ότι δεν το συνηθίζω. Στον ακαδημαϊκό χώρο, ό,τι έχει να πει κανείς το κάνει μέσω των επιστημονικών άρθρων. Η εγκυρότητα των ερευνητικών του ανησυχιών επισφραγίζεται όχι από συνεντεύξεις, αλλά από τη δυναμική του παρουσία με δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά. Σίγουρα μου φαίνεται πιο εύκολη η συνέντευξη.

● Τι σε τράβηξε στο πεδίο της έρευνας; Εμπνέεσαι από τα προσωπικά σου βιώματα;

Από μικρή, ρωτούσα διαρκώς για διάφορα πράγματα. Από ένα σημείο και μετά αναζητούσα τις απαντήσεις από μόνη μου. Αυτό σε συνδυασμό με την «αποκάλυψη» που βίωσα στο Πανεπιστήμιο, αποτέλεσε και το εφαλτήριο για ένα μακρύ ταξίδι αποκόμισης όσων περισσότερων γνώσεων μπορώ.

Πάντα η γνώση είναι δύναμη. Αποφοιτώντας, παράλληλα με διάφορα εργασιακά περιβάλλοντα στα οποία βρέθηκα, όπου δεν ήταν ευνοϊκές οι συνθήκες σε πολλά κομμάτια, συνέχισα τις σπουδές και κάπως έτσι έφτασα μέχρι εδώ. Ξεκάθαρα αντλώ έμπνευση. Εχουν λειτουργήσει υποστηρικτικά, αναφορικά με τα αποθέματα θέλησης ώστε να πιστέψω περισσότερο στον εαυτό και τις ικανότητές μου.

● Μίλησέ μας λίγο για το αντικείμενο της διατριβής σου.

Εν συντομία, σχεδιάζεται ένα γεωπάρκο στην Απάνω Μεριά χωρίς να γνωρίζουμε σίγουρα αν θα οριοθετείται στο νησί της μελέτης περίπτωσης ή αν θα εκτείνεται και στα τριγύρω. Υπάρχει, λοιπόν, ανεξάντλητο υλικό ώστε να εκτίθεται για ερευνητικούς και άλλους σκοπούς.

Κάθε γεωπάρκο περιλαμβάνει, πέραν των θέσεων με γεωλογικό ενδιαφέρον, και ένα μουσείο. Εχουμε πραγματοποιήσει ήδη μία πρώτη δουλειά, σε μεταπτυχιακό επίπεδο, παρουσιάζοντας κάποιες προτεινόμενες γεωδιαδρομές και μία μουσειογραφική μελέτη με μία πιο ενδιαφέρουσα αφήγηση και καθολική πρόσβαση για όλους.

Το μουσείο αποσκοπεί να προσφέρει δυνατή εμπειρία στον επισκέπτη, εξηγώντας του αλλά και φανερώνοντάς του σημασίες, πυροδοτώντας σκέψεις, συναισθήματα. Δεν αποβλέπει στη στείρα και αποσπασματική γνώση και μπορεί να περιλαμβάνει τεκμήρια και μέσα που να αφορούν σε διάφορους τομείς.

● Η διατριβή σου έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα;

Η Μουσειολογία προέρχεται από το πεδίο των Ανθρωπιστικών Επιστημών και Τεχνών, επομένως ναι. Τώρα που η έρευνα στέκεται σε επίπεδο διατριβής εμβαθύνουμε σε ένα ανθρωποκεντρικό μουσειακό μοντέλο για να πιάσουμε την άκρη του νήματος και να ξεκινήσουμε από κάπου.

Εξετάζοντας, λοιπόν, το γεωπολιτιστικό τοπίο της περιοχής διαπιστώνουμε μία ενδιαφέρουσα δραστηριότητα των κατοίκων που, ορμώμενοι από την επιθυμία τους να διασφαλίσουν τα παρθένα τοπία, αντιπροτείνουν στη βίαιη τουριστική ανάπτυξη δράσεις εναλλακτικές για μία πιο βιώσιμη ανάπτυξη.

● Υπάρχει και κάποια πολιτική χροιά μέσα σε αυτό;

Ο ακτιβισμός είναι πολιτική έκφραση, οπότε ναι, σίγουρα υπάρχει.

● Πώς ξεκίνησε η έρευνά σου;

Ολα ξεκίνησαν παίρνοντας την ιδιότητα και ξεκινώντας το διδακτορικό. Είχα ολοκληρώσει τη διπλωματική που αφορά το γεωπάρκο και μου προτάθηκε από το Πανεπιστήμιο να συνεχίσω την έρευνα.

Τότε, στην επιτροπή ήταν και ένας κύριος -να τονίσω όχι από το Πανεπιστήμιο- που ήταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ ημών -καθηγήτριας, εμού και του Πανεπιστημίου- και των κατοίκων της Σύρου που ασχολούνταν με το θέμα. Ο εν λόγω κύριος, λοιπόν, παρά το γεγονός ότι παρενέβαινε με κάπως άκομψο και τεχνοκρατικό, θα έλεγα, τρόπο στην έρευνα, είχε το θράσος να προτείνει να μου δώσει ένα χρηματικό ποσόν (δεν γνωρίζω τον λόγο) όπως και να μου προσφέρει κάποια δώρα με την αιτιολογία ότι θαυμάζει την προσπάθειά μου.

Δεν έχω πρόβλημα να τον κατονομάσω, θα σταθώ απλά στο ότι είναι ένας υποψήφιος ευρωβουλευτής όχι από τον αριστερό χώρο. Εχοντας ήδη βιώσει απογοητεύσεις από την επαγγελματική μου πορεία κι ενώ αποφάσισα ότι θα αφοσιωθώ στην έρευνά μου, καθώς εκεί μπορώ να εκφράζομαι και να δημιουργώ ελεύθερα, αυτό ήταν το αποκορύφωμα και με έριξε. Ή θα τα παρατούσα ή θα έβρισκα τρόπο να συνεχίσω. Αρχισα να έρχομαι σε επικοινωνία με ανθρώπους που δεν με γνώριζαν (Συριανούς).

● Πώς προέκυψε η γνωριμία σου με τον Τέο Ρόμβο και τη Σύρο;

Κάπου εκεί, ψάχνοντας, διαπίστωσα πώς ο Τέος εμπλέκεται στο θέμα του γεωπάρκου. Εδώ σημειώνω ότι ο Τέος, τον οποίο θαυμάζω χρόνια και παρακολουθώ ανελλιπώς από τότε που δραστηριοποιήθηκα στον χώρο, είναι από την πρώτη στιγμή υποστηρικτικός παρέχοντάς μου ό,τι υλικό χρειαστώ. Σκόπευα μάλιστα να συναντηθούμε και να μιλήσουμε για τα βιβλία του όταν θα πηγαίναμε για επιτόπια έρευνα (μας πρόλαβε ο Covid -19) καθώς ήξερα ότι τα τελευταία χρόνια διαμένει εκεί.

Προς μεγάλη μου -θετική- έκπληξη διαπίστωσα ότι όχι απλά εμπλέκεται στο όλο εγχείρημα, αλλά αποτελεί και κομβική μορφή στην ενέργεια του Δικτύου Αιγαίου. Ενιωσα ότι βρίσκομαι στον σωστό δρόμο και ότι η έρευνα είχε μεγαλύτερη ουσία. Εγινε η πρώτη τηλεφωνική επικοινωνία και αυτό ήταν.

● Ας μιλήσουμε για το γεωπάρκο, τη συμβολή του αλλά και των υπολοίπων κατοίκων της Σύρου που γνώρισες. Πώς η διατριβή σου που αφορά τη Μουσειολογία σχετίζεται με όλο αυτό;

Για να εξηγήσω καλύτερα τον συσχετισμό, προσδιορίζω αρχικά την έννοια του οικο-μουσείου. Πρόκειται για ένα μουσειακό μοντέλο συλλογικού/παραγωγικού σκοπού που παρέχει υπηρεσία κατεξοχήν για την ικανοποίηση αναγκών προς όφελος της τοπικής κοινότητας, προάγοντας το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, ενδυναμώνοντας την κοινωνική συνοχή και εν συνεχεία την τοπική ανάπτυξη.

Οι υπηρεσίες αυτές δύναται να αφορούν δράσεις πολιτισμού, περιβάλλοντος, εκπαίδευσης. Παραλληλίζω την πληροφορία με μία δήλωσή του Τέου για την παιδαγωγική «συνεργατική μάθηση».

Το 1985 ιδρύεται το Διεθνές Κίνημα για τη Νέα Μουσειολογία (οικομουσεία) όταν μουσειολόγοι από 15 χώρες υιοθέτησαν τη Διακήρυξη του Κεμπέκ ως σημείο αναφοράς για το κίνημα. Η ιδεολογική της προέλευση βασίζεται στη Διακήρυξη του Σαντιάγο, εγκεκριμένη το 1972 στη Χιλή, που ως φιλοσοφία πρεσβεύει την αλληλοβοήθεια ώστε να κατακτηθούν γνώσεις για τη χρήση της κληρονομιάς αποτελώντας εργαλείο για την καταπολέμηση της αδικίας, την προώθηση του διαλόγου σε μία κοινωνία με αλληλεγγύη, άνευ ελιτισμού, που απευθύνεται πρωτίστως όχι σε οργανισμούς ή αντικείμενα, αλλά σε ανθρώπους.

Οι κάτοικοι της Απάνω Μεριάς θα μπορούσε να πει κάποιος ότι προσεγγίζουν αυτό το προφίλ, καθώς έχοντας αποφασίσει ότι ο τόπος τους θα απευθύνεται όχι σε αυτόν τον επιθετικό τουρισμό που λαμβάνει χώρα σε κοντινά νησιά, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την ενεργειακή πολιτική αποτρέποντας αυθαίρετες ενέργειες που θα αλλοίωναν τον φυσικό πλούτο. Τουτέστιν, τα -κατά τα άλλα πολλά- λεφτά κάποιων που θέλουν να «ξεκοκαλίσουν» την περιοχή δεν πιάνουν τόπο εκεί.

Προφανώς για να επιτευχθεί αυτό και να πειστούν απλοί νησιώτες που θέλουν να επωφεληθούν άμεσα οικονομικά από τέτοιους καλοθελητές και τις προσφορές τους, χρειάστηκε να συγκαλεστούν ανοιχτές συνελεύσεις ώστε να ληφθούν οι σωστές αποφάσεις. Πράγμα, που κάποιος του βεληνεκούς του Τέου μπορεί να υποστηρίξει ώστε να δύναται σε βάθος χρόνου να τελεσφορήσει από τους ανθρώπους του τόπου που πρέπει να έχουν τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο σχετικά με αυτόν. Η πολύπλευρη δράση και ιδεολογία του τοποθετείται ξεκάθαρα απέναντι στην αντιμετώπιση μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Είναι αξιοθαύμαστο το ότι έχουν αποτρέψει δημιουργία αεροδρομίου για πτήσεις τσάρτερ, δεύτερο λιμάνι, εγκατάσταση ανεμογεννητριών και διάνοιξη δρόμων που θα παρενέβαιναν στο μαγευτικό τοπίο της Απάνω Μεριάς. Η διατριβή, λοιπόν, σε έναν πρώτο χρόνο, προσεγγίζει το εγχείρημα από το επιστημονικό πεδίο της Μουσειολογίας με απώτερο σκοπό να εξάρει την ενεργοποιοίησή τους για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς τους εν γένει.

● Τι αποκόμισες από τις επαφές σου με το νησί και τους ντόπιους;

Ενας μεγάλος δάσκαλος -είχα την τύχη να συζητήσω με τον Τέο που μάλιστα είχε παραστεί σε διαλέξεις του στο Παρίσι- ο Κορνήλιος Καστοριάδης, υποστήριζε: «Αν δεν υπάρχει έρωτας στην εκπαίδευση δεν υπάρχει εκπαίδευση». Στέκομαι σε δήλωση του Τέου ότι «οι άνθρωποι του νησιού είναι ερωτικοί, ερωτεύονται την ιδέα της μεταστροφής σε έναν εναλλακτικό τουρισμό και δεν αποσκοπούν σε έναν ακόμα προορισμό που όλα συμβαίνουν “από το χρήμα για το χρήμα”».

Παραλληλίζω τη φράση του μεγάλου φιλοσόφου με τη δική του και εύχομαι να εξακολουθήσουν να είναι ερωτευμένοι καθώς απαιτείται χρόνος ώστε να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες ενέργειες για το έργο και είναι σημαντικό να μην παραστρατίσουν από τον στόχο τους.

Η UNESCO αποτελεί έναν παγκόσμιο οργανισμό με θεσμοθετημένους κανόνες και νομοθετήματα που πρέπει να τηρούνται επακριβώς ώστε να τεθεί μία θέση υπό την προστασία της. Οι όροι για να συμπεριληφθεί ένα μέρος στη λίστα του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων είναι ξεκάθαροι, χωρίς κανένα κόμμα, υποσημείωση ή οτιδήποτε άλλο συμβαίνει για παράδειγμα με τις περιοχές Natura. Απαξ και υλοποιηθεί θα λειτουργήσει υποστηρικτικά τόσο για τους ίδιους όσο για τον τόπο και τις τριγύρω περιοχές.

Τι είναι τα γεωπάρκα

Γεωπάρκα χαρακτηρίζονται από την UNESCO περιοχές ιδιαίτερης γεωλογικής σημασίας, σπανιότητας ή κάλλους, στις οποίες η φυσική κληρονομιά προστατεύεται και αναπτύσσεται ταυτοχρόνως. Σε αυτές μπορεί να περιλαμβάνονται επίσης αρχαιολογικά ή ιστορικά τεκμήρια που επιτρέπουν ελεγχόμενη ανάπτυξη εναλλακτικού τουρισμού.

Εχουν ενταχθεί 140 περιοχές ανά τον κόσμο στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων με 69 από αυτές στην Ευρώπη και πέντε από αυτές να απαντώνται στην Ελλάδα. Πρόκειται για τη Λέσβο (απολιθωμένο δάσος), τον Ψηλορείτη και τη Σητεία στην Κρήτη, το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραϊκού και τον Εθνικό Δρυμό Βίκου – Αώου.

Η Δώρα Τσίπρα είναι υποψήφια διδάκτορας Μουσειολογίας στο ΕΚΠΑ.

Παράλληλα με τη διατριβή της, εργάζεται ως ελεύθερη επαγγελματίας εκπονώντας αρχιτεκτονικές μελέτες και ακαδημαϊκές εργασίες. Εχει σχεδιάσει εκπαιδευτικά προγράμματα για το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης του Δήμου Ηλιούπολης, το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου και το κέντρο φιλοξενίας προσφύγων Ελαιώνα.

Είναι από μικρή στον Οδηγισμό, ενώ ως φοιτήτρια στην Πάτρα, παράλληλα με τις σπουδές και τη δράση της στους αυτοδιαχειριζόμενους χώρους Παράρτημα και προκατ35, ίδρυσε με λίγους φίλους τούς blender, την LGBTQ κοινότητα φοιτητών της Πάτρας.

*Η Βιργινία Κιμπουροπούλου είναι τελειόφοιτη Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ ΕΚΠΑ