Απορρίμματα Άνδρου: Παραγωγή, διαχείριση, ιστορικό. Μια ακόμη, ελλείψει κρίσης, παρατεινόμενη περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική κρίση Εισαγωγή Στις γραμμές που ακολουθούν γίνεται μια προσπάθεια περιγραφής της τραγικής κατάστασης σε σχέση με τα σκουπίδια στην Άνδρο τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η κατάσταση πάσχει βαριά σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμη βαρύτερα στην Ελλάδα και φτάνοντας στα καθ ημάς αγγίζουμε σίγουρα τον υπερθετικό βαθμό, τόσο, ώστε πρόκληση πράγματι θα ήταν να τα κάνουμε χειρότερα. Το να βελτιωθούμε στον τομέα αυτό αποτελεί μονόδρομο, το θέμα είναι τι χαρακτηριστικά θα έχει αυτή η βελτίωση. Θα είναι επιφανειακή ή θα έχει βάθος ώστε να προκύψει μια βιώσιμη κατάσταση; Η παραγωγή απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων σε προβληματική κλίμακα είναι μια σχετικά πρόσφατη εξέλιξη στην πορεία της ανθρωπότητας και ακολούθησε τη βιομηχανική επανάσταση. Η σημερινή κορύφωση της παραγωγής απορριμμάτων είναι απόρροια δεκαετιών φθηνής ενέργειας που κατέστησε δυνατή την παραγωγή σωρείας συσκευασιών που ταξιδεύουν χιλιάδες χιλιόμετρα μέχρι να φτάσουν στον τελικό προορισμό τους σε μια παγκοσμιωμένη πραγματικότητα που καθορίζεται από αγοραίους νόμους. Οι ακόρεστες καταναλωτικές μας επιθυμίες υποδαυλιζόμενες από την καταιγιστική διαφήμιση ανέχονται κάθε είδους παραλογισμό κάνοντας ζημιά αφενός στην σωματική και ψυχολογική μας υγεία και αφετέρου δημιουργώντας ένα βουνό από σκουπίδια. Λέγεται ότι το δεύτερο ανθρώπινο δημιούργημα, μετά το σινικό τείχος, που είναι ορατό από το διάστημα, είναι ο σκουπιδότοπος της Νέας Υόρκης. Μερικά παραδείγματα παράλογων πρακτικών είναι: η αερομεταφορά μαρουλιών είκοσι θερμίδων με κόστος μερικών εκατοντάδων θερμίδων σε πετρέλαιο, η μεταφορά θαλασσινών από την Ευρώπη στην Κίνα για επεξεργασία και η επανεισαγωγή τους στην Ευρώπη, το γεγονός ότι μια χώρα εισάγει χιλιάδες τόνους κοτόπουλα από μια γειτονική ενώ ταυτόχρονα εξάγει στην ίδια χώρα άλλα τόσα, το ότι χρησιμοποιούμε δημητριακά για ζωοτροφές βοοειδών, τα οποία καταναλωνόμενα απευθείας από ανθρώπους θα έτρεφαν επταπλάσιο πληθυσμό και πάμπολλα άλλα. Κοντινό μας παράδειγμα το γεγονός ότι δεν “συμφέρει” να μαζέψουμε τα λεμόνια της Άνδρου, αλλά “συμφέρει” να τα εισάγουμε από την Αργεντινή. Το κόστος που αντιμετωπίζουμε για τη διαχείριση των παρόντων αλλά και των συσσωρευμένων απορριμμάτων δεκαετιών είναι ένας από πολλούς αλλά σημαντικός λόγος να επαναπροσδιορίσουμε τι “συμφέρει”. Ένα περιληπτικό ιστορικό Θα ξεκινήσουμε αυτή την αναδρομή από το τέλος του προηγούμενου αιώνα, όχι μόνο γιατί τότε πρωτοεγκαταστάθηκε ο γράφων στην Άνδρο οπότε και απόκτησε ιδίαν άποψη αλλά και γιατί τότε έγινε η πρώτη συγχώνευση των κοινοτήτων του νησιού σε τρείς “Καποδιστριακούς” δήμους. Ξεφεύγει από τους σκοπούς του παρόντος μια συνολική κριτική για τη διοικητική αυτή ρύθμιση της συνένωσης, θα περιοριστούμε να πούμε ότι ίσως το πιο ξεκάθαρο κατά τη γνώμη μας πλεονέκτημα ήταν η πρόβλεψη για διαχείριση των απορριμμάτων σε επίπεδο νησιού. Η απόσταση από την απόφαση αυτή βέβαια σε θεωρητικό επίπεδο μέχρι την σταδιακή άρση των τοπικισμών αποδείχτηκε και αποδεικνύεται καθημερινά πολύ μεγάλη για να καλυφθεί σε μερικά χρόνια. Τότε λοιπόν και ήδη από πολλά χρόνια πριν, ο συνολικός παραγόμενος όγκος των απορριμμάτων του νησιού οδηγούνταν σε μια ρεματιά στη Σταυροπέδα που καταλήγει στην παραλία του Σχοινιά, ανάμεσα από τους σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Ζαγοράς και του Στρόφιλα, εντός αρχαιολογικής περιοχής. Θυμάμαι πόσο είχα ενοχληθεί όταν ξεναγώντας τον πρέσβη της Αυστραλίας στην Ελλάδα, που έτυχε να είναι αρχαιολόγος, στη Ζαγορά περάσαμε κοντά από τη χωματερή που ανάδινε κάπνα και δυσωδία και απολογούμενος του εξήγησα την κατάσταση. Θα μου μείνει αξέχαστο το βλέμμα με το οποίο με κοίταξε. Ο κορεσμός λοιπόν του χώρου αυτού της χωματερής , του λεγόμενου ΧΑΔΑ (χώρος ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων) οδηγούσε σε αναφλέξεις και εμπρησμούς (για να μειωθεί ο όγκος) με αποτέλεσμα οι τοξικές αυτές πυρκαγιές να καίνε μερόνυχτα και να δηλητηριάζουν κατοίκους, ζώα και περιβάλλον. Οι πιο άμεσα θιγόμενοι, οι κάτοικοι των γειτονικών οικισμών αντιδρώντας στην απαράδεκτη αυτή κατάσταση προσέφυγαν στη δικαιοσύνη καταγγέλλοντας την παράνομη λειτουργία, όπου και τελικά δικαιώθηκαν. Η απόφαση της δικαίωσής τους από το Συμβούλιο της Επικρατείας όπου υποχρέωνε τους δήμους να σταματήσουν να ρίχνουν σκουπίδια, άργησε τρία χρόνια να βγει και να εκδοθεί (2007-2010). Στο μεσοδιάστημα συνεχίστηκε ή ίδια πρακτική ενόσω είχαν δρομολογηθεί μελέτες για να χωροθετηθεί όχι πλέον ο ΧΑΔΑ, αλλά ο ΧΥΤΑ (χώρος υγειονομικής ταφής απορριμμάτων). Αλλά και μετά την απόφαση δίνονταν συνέχεια παρατάσεις έως ότου βρεθεί και λειτουργήσει ο νέος χώρος. Οι αντιπαραθέσεις δε μεταξύ των αρχών και των κατοίκων που διαμαρτύρονταν είχαν κορυφωθεί φτάνοντας και στα δικαστήρια όπου πάλι δικαιώθηκαν οι κάτοικοι και καταδικάστηκαν οι τρεις δήμαρχοι. Είναι πολύ σημαντικό να υπογραμμιστεί ότι καθ όλο το υπερδεκαετές διάστημα και ενώ το μέγεθος του προβλήματος είχε γίνει πλέον αντιληπτό από όλους, στη Σταυροπέδα κατέληγε το σύνολο των σκουπιδιών, χωρίς καμία προσπάθεια μείωσής τους μέσω αλλαγής καταναλωτικών πρακτικών ή ανακύκλωσης. Αντίθετα όλη η ενεργητικότητα και η δραστηριότητα γύρω από το φλέγον (και κυριολεκτικά) αυτό ζήτημα, αφορούσε τη χωροθέτηση της νέας θέσης. Μικροπολιτικές του προσκηνίου και του παρασκηνίου στη θέση δημιουργικής διαλεκτικής, αυτοκριτικής και κριτικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατάστασης αποτελεί μια μελέτη χωροθέτησης ΧΥΤΑ, η πρώτη για την οποία άκουσα λίγο μετά την άφιξή μου στο νησί το 1999 αλλά που δεν κατέστη δυνατό να βρω. Ο λόγος που την αναζητούσα, πέραν του προσωπικού μου ενδιαφέροντος, ήταν ότι χρειαζόμουν τη μελέτη ως βιβλιογραφία για τη διατριβή του μεταπτυχιακού μου που αφορούσε τη χωροθέτηση του βιολογικού καθαρισμού της Χώρας. Κατά την αναζήτησή μου, και αφού είχα εξαντλήσει όλα τα ενδεχόμενα τοπικά, απευθύνθηκα στο μελετητικό γραφείο που την είχε εκπονήσει. Εκεί στο άκουσμα και μόνο ότι τηλεφωνώ για το θέμα της Άνδρου, βρέθηκα αντιμέτωπος με μια εξοργισμένη κυρία από την οποία έμαθα ότι είχε ξεσπάσει δικαστική διαμάχη μεταξύ του γραφείου της και τοπικών φορέων καθώς είχαν προκύψει δύο πανομοιότυπες μελέτες που όμως προέκριναν διαφορετικές θέσεις. Οι μεν κατηγορούσαν τους δε για παραποίηση στοιχείων. Αφήνοντας κατά μέρος και στην κρίση σας ποια είναι η πιθανότερη εκδοχή θέλω να δώσω έμφαση στο κλίμα που μαρτυρεί. Ο λόγος δε που το υπογραμμίζω δεν είναι για να καταλογίσω ευθύνες στους τότε ιθύνοντες (γιατί όποιος διευθύνει έχει ευθύνη-ας διαβάσουμε τις λέξεις…), αλλά γιατί πιστεύω ότι αυτό το κλίμα διατηρείται εν πολλοίς ακόμη. Στα χρόνια που ακολούθησαν ανατέθηκαν, εκπονήθηκαν και φυσικά πληρώθηκαν δύο ακόμη μελέτες, ενώ τώρα είναι σε τελικό στάδιο μια τρίτη. Συνολικά δηλαδή τέσσερις μελέτες για το ίδιο θέμα. Μετά την πρώτη, απολεσθείσα εκείνη μελέτη η επόμενη πρότεινε [...]
Το άρθρο Απορρίμματα Άνδρου: Μια ακόμη, ελλείψει κρίσης, παρατεινόμενη περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική κρίση εμφανίστηκε πρώτα στο Save Andros.
]]>