Επιστολή καταπέλτης του LIFE BonellieastMed για το Αιολικό Πάρκο στο Φραγκάκι στην Άνδρο.

Το Σεπτέμβρη του 2020, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και οι αρμόδιες υπηρεσίες του, η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, ο Δήμος Άνδρου αλλά και οι αρμόδιες Υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Περιβάλλοντος και διαχείρισης προγραμμάτων LIFE έλαβαν 15σέλιδη επιστολή καταπέλτη απ’ το Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του προγράμματος LIFE BonellieastMed για την υπόθεση του Αιολικό Πάρκου στο Φραγκάκι καθώς και των λοιπών σχεδιαζόμενων Αιολικών Πάρκων της νοτίου Άνδρου σε σχέση με το ζήτημα προστασίας του Σπιζαετού.

Το εν εξελίξει πρόγραμμα LIFE BonellieastMed, έχει ως αντικείμενο την προστασία και διατήρηση του Σπιζαετού στην Ανατ. Μεσόγειο, το οποίο αποτελεί είδος προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μεταξύ των 23 περιοχών δράσεων του προγράμματος, περιλαμβάνεται και η προστατευόμενη περιοχή Natura της Άνδρου «GR4220028 Άνδρος: Κεντρικό και Νότιο τμήμα, Γύρω Νησίδες και Παράκτια θαλάσσια Ζώνη.» Ενδεικτικά αναφέρεται, μεταξύ των πολλών στοιχείων που παρατίθενται στην επιστολή, ότι το είδος έχει καταγράψει μείωση ως και 30% τα τελευταία 54 χρόνια στην ΕΕ και γι’ αυτό το λόγο άλλωστε προστατεύεται.

Στην Άνδρο φιλοξενείται το 3% του εθνικού πληθυσμού του Σπιζαετού (3 ζευγάρια) ενώ στις περιοχές Φραγκάκι, Ράχη-Ξηροκόμπι που αποτελούν τμήμα της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) εντοπίζεται η μία από τις τρεις ενεργές επικράτειες του είδους. Γι’ αυτό το λόγο το Διαχειριστικό Σχέδιο της Άνδρου που εκπονήθηκε με το πρόγραμμα LIFE10 NAT/GR/637 ANDROSSPA οριοθέτησε με σαφήνεια τη συγκεκριμένη επικράτεια και τη θέση αναπαραγωγής του είδους, ενώ παράλληλα έκανε αναφορά για την ανάγκη προστασίας του από οχλούσες δραστηριότητες όπως οι ΑΣΠΗΕ. Γι’ αυτό το λόγο, επίσης, το μεγαλύτερο μέρος της συγκεκριμένης επικράτειας περιλαμβανομένης της κύριας θέσης φωλεοποίησης και τμήμα της περιοχής τροφοληψίας του είδους, προτάθηκε ως Ζώνη Α’ Απόλυτης Προστασίας, αποκλείοντας έτσι την εγκατάσταση Αιολικών Σταθμών (ΑΣ). 

Δυστυχώς, όμως, αν και το εν λόγω Διαχειριστικό Σχέδιο κατατέθηκε στο ΥΠΕΝ, δεν εγκρίθηκε από τις αρμόδιες υπηρεσίες και τούτο διότι, όπως δήλωναν οι τότε Γενικοί Γραμματείς του Υπουργείου, το Σχέδιο Δράσης ήταν σε αντίθεση με τις εγκρίσεις των αιτήσεων αδειοδότησης συγκεκριμένων ΑΣΠΗΕ εντός της επικράτειας του είδους στην περιοχή. Ως αποτέλεσμα, η ΖΕΠ της Άνδρου σήμερα να είναι νομικά ακάλυπτη, το πρόγραμμα LIFE10 NAT/GR/637 ANDROSSPA να έχει ζημιωθεί κατά 80.000 ευρώ λόγω μη έγκρισης των παραδοτέων και οι επίμαχοι ΑΣ να έχουν αδειοδοτηθεί εντός της ΖΕΠ και εντός της κρίσιμης επικράτειας του είδους. 

Η Προτεινόμενη Ζώνωση του Διαχεριστικού Σχέδιου της ΖΕΠ του LIFE ANDROSSPA (που δεν έγκρίθηκε), όπου το μεγαλύτερο μέρος της επικράτειας του Σπιζαετού έχει ενταχθεί στη ΖΩΝΗ Α (κόκκινο χρώμα), ενώ το υπόλοιπο τμήμα της περιοχής τροφοληψίας στη ΖΩΝΗ Β

Στη συνέχεια, παρά την κατάθεση αιτήματος ακύρωσης στο ΣτΕ της ΑΕΠΟ (Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων) που εγκρίθηκε για το Αιολικό Πάρκο της εταιρίας «GREEK WINDPOWER Α.Ε.» από φορείς και συλλόγους της Άνδρου, το αίτημα απορρίφθηκε και η εταιρία προχώρησε και στην έκδοση Άδειας Εγκατάστασης υπό όρους. Έτσι, οι υπάρχουσες επιστημονικές πληροφορίες δεν ελήφθησαν υπόψη ούτε στην Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (που αποτελεί μέρος της περιβαλλοντικής αδειοδότησης του έργου) ούτε στη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ούτε στην τελική ΑΕΠΟ.

Ωστόσο, από την εξέταση των ανωτέρω μελετών προκύπτουν ότι οι ΑΣ στις θέσεις Φραγκάκι και Δώματα χωροθετούνται εντός των ορίων της Ζώνης Ειδικής Προστασίας σε πλήρη επικάλυψη με την επικράτεια του είδους Αquila fasciata (Σπιζαετός). Μάλιστα οι μελετητές αναφέρουν ότι η μία από τις 2-3 θέσεις φωλιάσματος της περιοχής να εντοπίζεται σε απόσταση 600μ. από υποψήφια ΑΓ του ήδη αδειοδοτημένου ΑΣ. Έτσι, παρά τις υπάρχουσες παρατηρήσεις -φωλιές και κούρνιες- που τεκμηριώνουν την οικολογική αξία της περιοχής για το είδος οι Ειδικές Οικολογικές Αξιολογήσεις καταλήγουν πως «η λειτουργία ΑΣΠΗΕ δεν θα επηρεάσει το καθεστώς διατήρησης της ΖΕΠ, δεν θα προκαλέσει την καθυστέρηση ή τη διακοπή των στόχων διατήρησης της ΖΕΠ, δεν θα μειωθεί το μέγεθος του πληθυσμού του είδους ή ο βαθμός διατήρησης των βιοτόπων του και τέλος, ότι δεν συντρέχει λόγος εξέτασης αντισταθμιστικών μέτρων.»!!!

Θέση αναπαραγωγής του Σπιζαετού (πράσινο χρώμα) στη ν. Άνδρο και αποστάσεις από τις Α/Γ των αδειοδοτημένων ΑΣ

Εν κατακλείδι, γίνεται σαφές ότι οι ορνιθολογικές μελέτες και οι οικολογικές αξιολογήσεις που αποτελούν κομμάτια της περιβαλλοντικής αδειοδότησης των ΑΣΠΗΕ που έχουν εκπονηθεί από το 2011 και μετά στην περιοχή, ενώ καταγράφουν παρουσία ζεύγους Σπιζαετών, αποσιωπούν ή στην καλύτερη περίπτωση περιγράφουν ασαφώς ότι πρόκειται για ενεργό αναπαραγωγικά ζεύγος με φωλιά στη θέση Μάρμαρα. 

Σε σχέση τώρα με την αποτίμηση των επιπτώσεων των ΑΣΠΗΕ στο Σπιζαετό η επιστολή αναφέρει ότι:

Α. Δεν έγινε χαρτογραφική αποτύπωση των παρατηρήσεων του είδους δηλαδή η καταγραφή σε γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών των πτήσεων και η εκτίμηση της χρήσης της περιοχής καθώς και των πολυγώνων των ΑΣΠΗΕ (πυκνότητα παρατηρήσεων και αριθμός διελεύσεων).

Β. Δεν εκτιμήθηκαν με επιστημονικό τρόπο οι σωρευτικές επιπτώσεις ειδικά ως προς την εκτόπιση και τον κίνδυνο πρόσκρουσης με τις πτερωτές των ΑΓ εφόσον εντός των ορίων της ΖΕΠ χωροθετούνται ακόμα πέντε ΑΣΠΗΕ συνολικής ισχύος 138MW.

Γ. Δεν πραγματοποιήθηκε ακριβής τοποθέτηση της επικράτειας του είδους της γενέθλιας περιοχής και χωρική αποτύπωση της έκτασης των περιοχών τροφοληψίας του είδους βάσει επιστημονικών μετρήσεων διάρκειας 12-24 μηνών έτσι ώστε βάσει των στοιχείων που θα προέκυπταν να συμπεριληφθεί έκταση ίση με το 50-70% του ζωτικού χώρου της επικράτειας του είδους στη Ζώνη Α (ζώνη απόλυτης προστασίας και αποκλεισμού των ΑΣΠΗΕ) της επικείμενης ζώνωσης που αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη πανελλαδικώς με τις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες.

Δ. Δεν έγινε με σαφή και τεκμηριωμένο τρόπο ο ορισμός των αποστάσεων ασφαλείας των ΑΓ από τις θέσεις αναπαραγωγής (ενεργές και εναλλακτικές) του είδους το οποίο είναι ιδιαίτερα ευάλωτο σε προσκρούσεις και εκτοπισμό. Σημειωτέων ότι για τα είδη του γένους Aquila μια ζώνη αποκλεισμού ακτίνας 3-6km αποτελεί την ελάχιστη ενδεδειγμένη απόσταση ασφαλείας από ΑΣΠΗΕ έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος πρόσκρουσης σε ΑΓ.

Ε. Δεν τηρήθηκε καμία ελάχιστη ενδεδειγμένη απόσταση ασφαλείας στη θέση «Φραγκάκι» αλλά αντιθέτως παραβιάστηκε καθολικά, αφού στο σύνολο των δύο ΑΣΠΗΕ η ενεργή θέση αναπαραγωγής του είδους απέχει κατά μέσο 2.9km από όλες τις Α/Γ από όλες τις ΑΓ που χωροθετούνται εντός της επικράτειάς του. Οι ΑΓ των εταιριών «GREEK WINDPOWER Α.Ε.» και «ΑΚΤΙΝΑ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Α.Ε.» βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 2km από τη φωλιά του Σπιζαετού, με αρκετές απ’αυτές να χωροθετούνται ακόμα και σε απόσταση 600-800μ. απ’ αυτήν.

ΣΤ. Δεν αποσαφηνίστηκε η συμβατότητα των ΑΣΠΗΕ με τους στόχους διατήρησης του Δικτύου NATURA 2000 και τις απαιτήσεις της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ για τη συγκεκριμένη Ζώνη Ειδικής Διατήρησης (ΖΕΠ). Δηλαδή αν η κατάσταση διατήρησης του είδους θα επηρεαστεί από τα έργα εντός της.

Z. Δεν αποτιμήθηκε η σημασία της ΖΕΠ της Άνδρου στη μετακίνηση των μεταναστευτικών αρπακτικών επί του άξονα Κυκλάδων Εύβοιας αλλά και ως συνδετικός κρίκος του πληθυσμού του Σπιζαετού των Κυκλάδων με εκείνου της νότιας Εύβοιας, που επίσης έχει επιβαρυνθεί ανεπανόρθωτα λόγω της υπέρμετρης εγκατάστασης ΑΣΠΗΕ.

Το τελευταίο τμήμα της επιστολής εστιάζει στους περιβαλλοντικούς όρους με τους οποίους αδειοδοτήθηκε ο ΑΣ στο Φραγκάκι.

Συγκεκριμένα γίνεται λόγος για το περιβαλλοντικό όρο 5.3.6 του ΑΣ στο Φραγκάκι ισχύος 15 MW όπου κατά τη χρονική περίοδο αναπαραγωγής θα έπρεπε να αποφευχθεί η υλοποίηση των εργασιών κατασκευής σε απόσταση μικρότερη των 3km από το χώρο της φωλιάς. Ωστόσο, τον Φεβρουάριο του 2020 πραγματοποιήθηκαν εργασίες σε αγροτική οδό της περιοχής σε γειτνίαση με την επικράτεια του είδους. Δεδομένου δε ότι οι φωλιές αυτές παραμένουν ενεργές από το Δεκέμβρη μέχρι και τον Αύγουστο αιτήθηκαν από κοινού με τους περιβαλλοντικούς συλλόγους του νησιού την πραγματοποίηση αυτοψίας από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος η οποία όντως έδειξε ότι είχαν γίνει διαπλατύνσεις και καθαίρεση ξερολιθιών. Αποτέλεσμα, μέχρι σήμερα να μην έχει βρεθεί ο αυτουργός των εργασιών και οι υποβάλλοντες την αίτηση για αυτοψία συμπεριλαμβανομένου του επιστημονικού υπεύθυνου του προγράμματος LIFE BonelliEastMed να έχουν μηνυθεί απ’ την εταιρία «GREEK WIND POWER A.E.»!!!

Σχετικά πάλι με τον ίδιο όρο 5.3.6 του ΑΣ στο Φραγκάκι, ο φορέας του έργου πρέπει να εκπονήσει πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης χρονικής διάρκειας 4 ετών με έναρξη ένα έτος πριν τις εργασίες κατασκευής έως και τη λήξη της τετραετίας. Ο εν λόγω όμως όρος καταστρατηγεί την αρχή της πρόληψης για τα έργα εντός των NATURA 2000 που αναφέρει ότι τα έργα που πιθανολογούνται να έχουν σοβαρές επιπτώσεις εντός των περιοχών NATURA μεμονομένα ή συνεργιστικά με άλλα έργα θα πρέπει να υπόκεινται σε κατάλληλη εκτίμηση των επιπτώσεών τους στην περιοχή και στους στόχους διατήρησης της εν λόγω περιοχής. Όταν γίνουν τα παραπάνω και μόνο όταν υπάρχει βεβαιότητα ότι δεν θα επηρεάσουν δυσμενώς την περιοχή και έχοντας λάβει υπόψη την κοινή γνώμη οι αρμόδιες αρχές θα συμφωνήσουν στο έργο.

Τέλος, ο περιβαλλοντικός όρος 5.4.3 του ίδιου ΑΣ στο Φραγκάκι αναφέρεται στην εγκατάσταση ενός αυτοματοποιημένου συστήματος RADAR για την απομάκρυνση των πουλιών ή την προσωρινή διακοπή της λειτουργίας των ΑΓ. Ωστόσο, υπογραμμίζεται ότι τα συστήματα αυτά δεν αποτελούν τεχνική μετριασμού αλλά παράγοντα περαιτέρω περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Τα συστήματα αυτά προάγουν τον εκτοπισμό των ειδών και άρα μειώνουν την οικολογική ακεραιότητα και λειτουργικότητα των περιοχών τροφοληψίας. Η δε τεχνική της παύσης των επικίνδυνων ΑΓ είναι πρακτικά ανεφάρμοστη σε περιοχές με μόνιμα είδη που πραγματοποιούν συχνές διελεύσεις απ’τα πολύγωνα των ΑΣ. Ενώ καμία τεχνολογική εφαρμογή δεν είναι πανάκεια και σίγουρα δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη σωστή χωροθέτηση των ΑΠΕ.

Κατόπιν τούτων αλλά και του ότι:

• Η περίπτωση του ΑΣ στο Φραγκάκι εντός της ΖΕΠ αποτελεί νομικό και διοικητικό προηγούμενο καθότι για πρώτη φορά σε έργα ΑΠΕ αγνοούνται τα επιστημονικά στοιχεία όπως οι αποστάσεις ασφαλείας από τις ΑΓ.

• Η περίπτωση του ΑΣ στο Φραγκάκι εντός της ΖΕΠ αποτελεί αυθαίρετα τεχνικό προηγούμενο για πρώτη φορά σε έργα ΑΠΕ προτείνοντας συστήματα εκτοπισμού των ειδών προτεραιότητας χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση για τις επιπτώσεις τους.

• Το γεγονός ότι τα έργα ΑΠΕ ακολουθούν νόμιμες διαδικασίες αυτό εκ προοιμίου δεν σημαίνει ότι δεν παραβιάζεται η περιβαλλοντική νομοθεσία και οι ευρωπαϊκές οδηγίες σε σχέση με το καθεστώς διατήρησης των ειδών προτεραιότητας του Δικτύου Natura.

• Oι απορριπτικές αποφάσεις του ΣτΕ σε προσφυγές κατά των ΑΠΕ εξετάζουν πρωτίστως την τυπική πληρότητα των Μελετών Περιβαλλοντικών Όρων (ΜΠΕ). Ωστόσο, είναι περίεργο πως, στην περίπτωση αυτή, διαφαίνεται πως αποδέχτηκαν τα συμπεράσματα των ΕΟΑ για μηδαμινές επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα καθώς και τις προτεινόμενες τεχνικές μετριασμού. Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και στις εισηγήσεις της Διοίκησης όπου, άλλου υιοθετούνται τα συμπεράσματα των ΕΟΑ, και αλλού παραβλέπεται η επιστημονική πληροφορία από ανεξάρτητους μελετητές όπως το Σχέδιο Διαχείρισης του LIFE BoneliEastMed.

Η επιστολή συμπεραίνει:

Την ενδεχόμενη αποτυχία επίτευξης των στόχων του προγράμματος LIFE BonelliEastMed στις Κυκλάδες καθώς η πιθανή καταστροφή επικρατειών του είδους λόγω έργων ΑΠΕ είναι πέρα από τις δυνατότητες του προγράμματος. Οι ευνοϊκές τιμές αναφοράς του είδους για την Άνδρο (3-4 ζευγάρια, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία 2017) δεν δύναται να επιτευχθούν. 

Την επιτακτική ανάγκη επανεξέτασης των αδειοδοτήσεων υπό το πρίσμα των νεότερων δεδομένων τηλεμετρίας του προγράμματος LIFE BonellliEastMed που δεν έχουν αξιολογηθεί έως τώρα.

Την επιτακτική ανάγκη για αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ κα την υποβολή του σε Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για την ανάπτυξη ΑΠΕ εντός του Δικτύου Natura.

Χωροθέτηση και στάδια υλοποίησης ΑΣΠΗΕ στη ν. Άνδρο. Δεδομένα ΡΑΕ, πρόσβαση 30/06/2020

Το κείμενο αποτελεί συνοπτική-επιλεκτική παρουσίαση της επιστολής με πολλά σημεία του να παρατίθενται αυτολεξεί απ’ το αρχικό κείμενo. Για το πλήρες τεκμηριωμένο κείμενο με το παράρτημα των χαρτών πατήστε εδώ για το ελληνικό κείμενο και εδώ για το αγγλικό. Οι χάρτες είναι απ’το παράρτημα της επιστολής, οι εικόνες συνδέονται με τις πηγές τους.